रोशा गवत, ही बहुवर्षीय सुगंधी वनस्पती आहे. त्यातून सुगंधी तेल काढले जाते. रोशा गवताचे मूळ स्थान भारत मानले जाते. पारंपारिक पिकांपेक्षा त्याच्या लागवडीसाठी कमी खर्च येतो आणि नफा जास्त असतो. एकदा लागवड केल्यावर रोशा गवताचे उत्पादन ३ ते ६ वर्षांपर्यंत मिळते. रोशा गवतावर किडी व रोगांचा प्रादुर्भावही खूप कमी असतो. जाणून घेऊया रोशा गवताची लागवड कशी करावी.
हवामान आणि माती
रोशा गवताच्या वनस्पतीमध्ये १०° ते ४५ अंश सेल्सिअस तापमान सहन करण्याची क्षमता असते. उबदार आणि दमट हवामान वनस्पतींच्या वाढीसाठी आदर्श आहे कारण यामुळे वनस्पतींना चांगल्या प्रमाणात तेल मिळते. हलकी दोमट माती, ज्यात पाणी राहत नाही, ती यासाठी चांगली आहे. त्यासाठी १०० ते १५० सेंटीमीटर वार्षिक पर्जन्यमान असलेले क्षेत्रही अनुकूल आहे. रोशा गवताची वाढ १५० ते २५० सेंटीमीटर पर्यंत असते. रोशा गवत हे दुष्काळग्रस्त आणि पूर्णपणे पावसावर अवलंबून असलेल्या भागासाठी योग्य पीक आहे.
शेताची तयारी
रोशा गवतासाठी शेताची तयारी ही लागवडीच्या पद्धतीवर म्हणजे बियाणे किंवा वृक्षारोपणावरही अवलंबून असते. शेतातील माती भुसभुशीत होण्यासाठी कमीत कमी दोनवेळा नांगरणी करावी. शेवटच्या नांगरणीच्या वेळी हेक्टरी १० ते १५ टन कुजलेले शेणखत शेतात टाकावे.
नर्सरी प्रक्रिया
रोपवाटिकेतील रोपे एप्रिल ते मे या कालावधीत तयार करावीत. हेक्टरी २५ किलो बियाणे पुरेसे आहे. बियाणे १५-२० सेंटीमीटर अंतरावर व १-२ सेंटीमीटर खोलीवर लावावे. रोपवाटिका सतत ओलसर ठेवल्याने उगवण लवकर होते आणि सुमारे महिनाभर ते शेतात लागवडीसाठी तयार होतात.
शेतात रोपांची लागवड
रोपवाटिकेतून काढलेली रोपे ६०×३० सेंटीमीटर अंतरावर शेतात लावावीत. लागवडीपूर्वी शेतात सिंचन करावे व लागवडीनंतर पावसास उशीर झाल्यास हलके सिंचन करावे.
सिंचन
पावसात रोशा गवत पिकाला सिंचनाची गरज भासत नाही. परंतु उन्हाळ्यात ३-४ आणि हिवाळ्यात दोन सिंचन पुरेसे आहे. काढणीपूर्वी सिंचन थांबवावे पण काढणीनंतर सिंचन करावे.
नफा चांगला आहे.
रोशा गवताचे तेल परफ्यूम, सौंदर्य प्रसाधने आणि मसाल्यांमध्ये वापरले जाते. रोझा ऑइलचा वापर अँटीसेप्टिक, वेदना कमी करणारे, त्वचा रोग, हाडांच्या सांधेदुखी आणि लूम्बेगो औषधे आणि डास नाशक क्रीमच्या निर्मितीमध्ये देखील केला जातो. हेक्टरी २०० ते २५० लिटर तेल मिळू शकते. बाजारात या तेलाची किंमत अनेकदा लिटरला हजार रुपयांच्या वर राहते. त्यानुसार शेतकऱ्यांना प्रतिहेक्टरी पिकातून अंदाजे दीड ते दोन लाख रुपयांचा नफा मिळू शकतो.